رشد هنر پرسشگری زمانی آغاز می‌شود که ما بتوانیم ازابزارهایی که در ابتدا دردست داریم به خوبی استفاده کنیم و آن‌ها را رشد دهیم.

در این مقاله میخواهیم به بخشی از این ابزار‌ها بپردازیم.

زمان آغاز رشد پرسشگری

رشد پرسشگری از همان لحظه ای آغاز می‌شود که به این دنیا قدم می‌گذاریم‌. اما این فرایند پرس‌وجو ابتدا با به کارگیری حواس انسانی آغاز میشود: دیدن، شنیدن، لمس‌کردن، چشیدن و بو کردن. این‌ها ابزار‌های ابتدایی ما برای پرسیدن، فهمیدن و گشودن جهان پیرامون هستند. نوزادان از زمان تولد صورت‌هایی را که به آن‌ها نزدیک می‌شوند مشاهده می‌کنند، اشیاء را چنگ می‌زنند، چیزها را در دهان خود قرار می‌دهند و صداهارا دنبال می‌کنند( پولام،۲۰۰۰). این آغاز جست‌وجو و فهم جهان است.

کودکان از سنین بسیار پایین شروع به پرسیدن می‌کنند و به تدریج با اکتساب زبان در آن ماهر تر می‌شوند.

نقش پرسش کودکان در رشد شناختی

پرسش‌های کودکان نقش مهمی در رشد شناختی آن‌ها ایفا می‌کند. موجب رشد تخیل آن‌ها می‌شود و آن‌ها را برای آفرینش‌های بیشتر تحریک می‌کند. کاریج (۱۹۸۹) عقیده دارد: توانایی به‌ کارگیری پرسش‌ها به طور انعطاف ‌پذیر و کارآمد به کودکان این توانایی را می‌دهد که به اطلاعات جدید دست یابند، درک و فهم خود را افزایش دهند و مسائل را حل کنند. از نظر هیمن و لگار (۲۰۱۳) فرایند شناختی فعال و پیچیده کسب اطلاعات از دیگران با استفاده از پرسش، یک عمل مهم تکاملی است‌.

مدل‌های متفاوت و اهداف مختلف کودکان در پرسش‌ها

کودکان در انواع متفاوت و با اهداف مختلف پرسش‌هایی را مطرح می‌کنند(کالانان و اکس، ۱۹۹۲؛ کملر نلسون و انیل، ۲۰۰۵). برای مثال، کودکان پیش دبستانی میتوانند پرسش‌های خود را برای به دست آوردن مقوله‌های مفهومی مختلف (گریف و همکاران، ۲۰۰۶) و یا برای کسب اطلاعات جدید (شوینار، ۲۰۰۷ و کاریج، ۱۹۸۹) هدایت کنند. شوینار (۲۰۰۷) پرسش‌های کودکان را در ارتباط با درخواست آن‌ها برای حقایق منفرد یا اطلاعات تبیینی پیچیده‌تر تحلیل کرده است. تحلیل شوینار نشان می‌دهد در تمام سنین پرسش‌های مبتنی بر حقایق شایع‌تر بودند اما هر چه کودکان بزرگ‌تر می‌شوند، نسبت پرسش‌های از نوع تبیینی نیز افزایش پیدا می‌کند‌. در‌ حالی که کودکان یکساله هیچ پرسش تبیینی ندارند، در پنج‌سالگی به طور متوسط ۳۰ درصد از پرسش‌های کودکان از نوعی هستند که نیاز به پاسخ‌های تبیینی دارد. علاوه بر این، در محدوده سه‌سالگی، افزایشی نسبی در پرسش‌های مبتنی بر تبیین به چشم می‌خورد که ممکن است به این معنی باشد که کودکان در این سن علاقه‌مند به اطلاعات علّی هستند. این نتیجه منطبق است با یافته‌های هیکلینگ و ولمن(۲۰۰۱) مبنی بر این که کودکان در سه‌سالگی بیشتر از دو یا چهار سالگی از بیان علّی استفاده می‌کنند.

چرایی و چگونگی اتفاقات، هدف پرسش‌های کودکان

به گفته پل هریس(۲۰۱۲)، ۲۵ درصد از پرسش‌های کودکان در بازه دو و نیم تا پنج سالگی از نوع پرسش‌های تبیینی هستند. کودکان پیش از سن مدرسه، می‌توانند سالانه حدود ده هزار سوال بپرسند که هدف آن‌ها فهم چرایی و چگونگی اتفاقات است.

فرازیر و همکارانش (۲۰۰۹) نیز پژوهشی در قالب یک رساله دکتری انجام داده‌اند که تمرکز آن بر پرسش‌های “چگونه” و “چرا“‌ی کودکان دو تا پنج ساله‌، درخواست آن‌ها برای اطلاعات تبیینی و نحوه واکنش کودکان به پاسخ دریافتی از بزرگسالان است‌.

پژوهش درباره پرسش‌های (چرا) و (چگونه) کودکان 

این پژوهش شامل دو مطالعه بود: در مطالعه اول، متن گفت‌و‌گوی روزمره شش کودک با پدر و مادر، خواهر و برادر،  و مهمانشان در منزل را در بازه دو تا چهار سالگی بررسی کردند. در مطالعه دوم، آن‌ها به صورت آزمایشگاهی گفت‌و‌گوی ۴۲ کودک پیش دبستانی سه تا پنج ساله را مورد ملاحظه قرار دادند که با استفاده از اسباب بازی‌ها، داستان‌ها و ویدئوها برای پرسیدن تحریک می‌شدند. آن‌ها با توجه به چگونگی واکنش کودکان به پاسخ‌هایی که پرسش‌های آن‌ها داده می‌شد، دریافتند که رضایت کودکان زمانی است که یک پاسخ توضیحی دریافت می‌کنند.

نتایج پژوهش

در هر دو مطالعه، وقتی پیش دبستانی‌ها پاسخ‌های توضیحی دریافت می‌کردند، راضی به نظر  می‌رسیدند( آن‌ها یا با پاسخی که دریافت می‌کردند قانع می‌شدند و یا پرسش جدیدی درباره موضوع مطرح می‌کردند).

اما زمانی که پاسخ تبیینی دریافت نمی‌کردند، ناراضی به نظر می‌رسیدند و به احتمال زیاد پرسش اصلی خود را تکرار می‌کردند و یا توضیح دیگری ارائه می‌ دادند.

بررسی تعاملات محاوره‌ای کودکان

فرازیر و همکارانش می‌گویند: بررسی تعاملات محاوره‌ای_ و به طور خاص واکنش‌های کودکان به انواع مختلف اطلاعاتی که از بزرگسالان در پاسخ به پرسش‌هایشان دریافت می‌کردند_تایید می‌کند که کودکان به طور فعال برانگیخته می‌شوند تا به دنبال تبیین‌ها باشند. آن‌ها برای به‌دست‌آوردن اطلاعات از استراتژی‌های محاوره‌ای خاصی استفاده می‌کنند. زمانی که پیش دبستانی‌ها پرسش‌هایی از نوع “چرا” مطرح می‌کنند، نه‌تنها برای تداوم گفت‌وگو تلاش می‌کنند، بلکه برای دست‌یابی به راه‌حل مسائل نیز می‌کوشند. برخی شواهد نشان می‌دهد که در مورد وظایف آسان‌تر، کودکان پیش دبستانی می‌توانند تشخیص دهند چه موقع اطلاعات کافی برای پرسش‌هایشان به دست آورده‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، کودکان در دوسالگی، به طور فعال در فرایند یادگیری خورد درمورد جهان اطرافشان مشارکت می‌کنند.

افزایش پرسشگری کودکان

به عقیده تسیمر مان و پایک(۱۹۷۲) با روش تربیتی مناسب می‌توان پرسشگری کودکان را افزایش داد.

از نظر آن‌ها، پرسش‌های الگوسازی‌شده تعداد پرسش‌هایی را که کودکان مطرح می‌کنند افزایش می‌دهد.

از بُعد روان‌شناختی می‌توان پرسشگری را در چهارچوب مفاهیم عدم تعادل شناختی و کنجکاوی معرفتی تبیین کرد.